کورتیزول چیست؟ 7 تاثیر مهم آن بر بدن

مرداد 1404 10 دقیقه

کورتیزول چیست؟

کورتیزول یک هورمون استروئیدی مهم در بدن است که توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود. این هورمون به نام «هورمون استرس» هم شناخته می‌شود و نقش‌های متعددی در تنظیم سوخت‌وساز بدن، پاسخ‌های ایمنی و کنترل فشار خون دارد. بسیاری از افراد فقط تاثیرات منفی کورتیزول را می‌دانند اما حقیقت این است که کورتیزول برای سلامتی و بقا ضروری است. در ادامه این مطلب ژوان با 7 تاثیر عجیب کورتیزول آشنا می‌شوید که شاید هرگز نشنیده باشید.

فهرست محتوا

خانم جوان پشت لپتاپ تحت استرس — Image by diana.grytsku on Freepik

1. کورتیزول و تنظیم انرژی روزانه

کورتیزول در ساعات مختلف شبانه‌روز در بدن بالا و پایین می‌شود. صبح‌ها سطح آن بالاست تا به بدن انرژی بدهد و بیداری و فعالیت را آسان‌تر کند. اگر صبح‌ها احساس خستگی دارید، شاید سطح کورتیزولتان به اندازه کافی بالا نیست. این موضوع در افرادی که استرس مزمن یا مشکلات غدد فوق کلیوی دارند، شایع است.

2. کورتیزول و تاثیر آن بر حافظه

جالب است بدانید کورتیزول در کوتاه‌مدت می‌تواند حافظه شما را بهبود ببخشد. در زمان استرس، کورتیزول به مغز سیگنال می‌دهد که اطلاعات مهم را ذخیره کند. اما اگر کورتیزول برای مدت طولانی بالا بماند، اثر عکس می‌گذارد و می‌تواند باعث فراموشی و اختلال حافظه شود.

3. کورتیزول و سیستم ایمنی بدن

کورتیزول به‌طور طبیعی یک ضد التهاب قوی است. وقتی سطح آن بالا می‌رود، التهاب در بدن کاهش می‌یابد. به همین دلیل داروهای کورتونی مثل پردنیزولون برای درمان التهاب‌های شدید تجویز می‌شوند. اما افزایش دائمی کورتیزول می‌تواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کند و احتمال ابتلا به عفونت‌ها را بالا ببرد.

چاقی شکمی و اضافه وزن در اثر بالا بودن طولانی مدت هورمون کورتیزول — Image by Anastasia Kazakova on Freepik

4. کورتیزول و اضافه وزن

یکی از دلایل اصلی چاقی شکمی، افزایش سطح کورتیزول است. وقتی این هورمون برای مدت طولانی بالا بماند، باعث تجمع چربی در ناحیه شکم می‌شود. این نوع چربی برای سلامت قلب و عروق بسیار خطرناک است و می‌تواند منجر به دیابت نوع 2 شود.

5. کورتیزول و خواب

اگر سطح کورتیزول در شب بالا باشد، خوابیدن برایتان دشوار می‌شود. بدن برای خواب عمیق نیاز دارد سطح کورتیزولش شب‌ها کاهش پیدا کند. اگر دچار بی‌خوابی هستید، مدیریت استرس و اصلاح سبک زندگی می‌تواند سطح کورتیزولتان را تنظیم کند.

6. کورتیزول و خلق‌وخو

هورمون کورتیزول تاثیر مستقیمی بر خلق‌وخو دارد. افزایش بیش از حد آن می‌تواند باعث تحریک‌پذیری، اضطراب، افسردگی و حتی اختلالات روانی شود. بسیاری از پزشکان بررسی سطح کورتیزول را در بیماران با علائم افسردگی شدید پیشنهاد می‌دهند.

خانم جوان درحال فریاد زدن - افزایش بیش از حد کورتیزول می‌تواند باعث تحریک‌پذیری، اضطراب، افسردگی و حتی اختلالات روانی شود. — Image by cookie_studio on Freepik

7. چگونه کورتیزول خود را کاهش دهیم؟

برای کاهش کورتیزول راه‌های متعددی وجود دارد:

ورزش منظم اما متعادل
خواب کافی (7-8 ساعت در شب)
تمرینات مدیتیشن و تنفس عمیق
کاهش مصرف کافئین
داشتن روابط اجتماعی مثبت
مصرف خوراکی‌های ضد استرس مثل ماهی‌های چرب، مغزها و سبزیجات

کورتیزول صبحگاهی و ارتباط آن با قهوه چیست؟

کورتیزول صبحگاهی به طور طبیعی در بدن بالا است. این افزایش صبحگاهی کورتیزول به بدن کمک می‌کند از حالت خواب خارج شود و بیداری و انرژی لازم برای شروع روز را به دست آورد. معمولا سطح کورتیزول بین ساعت 6 تا 10 صبح به بیشترین مقدار خود می‌رسد.

نوشیدن قهوه بلافاصله بعد از بیدار شدن ممکن است باعث شود تاثیر قهوه کمتر احساس شود. چرا؟ چون کافئین با کورتیزول اثر هم‌پوشانی دارد و وقتی کورتیزول به طور طبیعی بالا است، مصرف قهوه تحریک اضافه‌ای ایجاد نمی‌کند و حتی در بعضی افراد می‌تواند بدن را نسبت به کافئین مقاوم‌تر کند.

مردی درحال خوردن قهوه — Image by gpointstudio on Freepik

بهترین زمان نوشیدن قهوه از نظر علمی

پژوهش‌ها نشان می‌دهند اگر حدود 1 تا 2 ساعت بعد از بیدار شدن قهوه بخورید – مثلا وقتی سطح کورتیزول شروع به کاهش می‌کند – اثر انرژی‌بخشی قهوه بهتر حس می‌شود و احتمال مقاومت بدن نسبت به کافئین هم کمتر خواهد بود.

کورتیزول و ورزش صبحگاهی چه ارتباطی دارند؟

کورتیزول صبحگاهی به طور طبیعی بالاست. وقتی ورزش سنگین را در این زمان انجام می‌دهید، سطح کورتیزول ممکن است حتی بیشتر افزایش پیدا کند. این افزایش برای افراد سالم معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کند و به بدن کمک می‌کند انرژی بیشتری برای تمرین داشته باشد. اما اگر سطح کورتیزول شما به طور مزمن بالاست یا استرس زیادی دارید، ورزش سنگین صبحگاهی می‌تواند باعث خستگی مفرط یا اختلال در ریکاوری عضلات شود.

نکته کاربردی: اگر هدفتان کاهش استرس و سلامت عمومی است، ورزش‌های سبک مثل پیاده‌روی سریع یا یوگا در صبح بهتر هستند. اما اگر تمرکزتان عضله‌سازی یا تمرینات مقاومتی است و مشکلی با کورتیزول ندارید، صبح هم می‌توانید تمرین کنید.

تاثیر روزه‌داری بر کورتیزول چیست؟

روزه‌داری، به‌ویژه روزه‌داری طولانی، باعث افزایش سطح کورتیزول در بدن می‌شود. این افزایش طبیعی است و بدن برای حفظ قند خون در حالت روزه کورتیزول بیشتری ترشح می‌کند. اگر روزه‌داری کوتاه‌مدت باشد (مثل فستینگ 16:8) و با تغذیه مناسب همراه شود، این افزایش کورتیزول مشکل‌ساز نیست و حتی می‌تواند به چربی‌سوزی کمک کند.

نکته کاربردی: اگر استرس بالا، مشکلات غدد فوق کلیوی یا علائم ناشی از افزایش کورتیزول دارید، بهتر است قبل از شروع روزه‌داری‌های طولانی با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

سخن پایانی

کورتیزول هورمون حیاتی بدن است که بدون آن نمی‌توانیم زندگی کنیم. اما افزایش یا کاهش بیش از حد آن هم خطرناک است. در این مطلب ژوان با 7 تاثیر عجیب کورتیزول آشنا شدید. اگر علائم ناشی از اختلال کورتیزول دارید، حتما با پزشک متخصص غدد مشورت کنید تا بهترین راه درمان برایتان انتخاب شود.

هشدار!

این مطلب صرفا جنبه آموزشی دارد و برای استفاده از آن لازم است با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت کنید.

بیانیه مسئولیت

سوالات متداول درباره کورتیزول

کورتیزول چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود. این هورمون به بدن کمک می‌کند با استرس مقابله کند، سطح انرژی را در طول روز تنظیم کند و التهاب را کاهش دهد.

سطح کورتیزول بالا نشانه چیست؟

سطح بالای کورتیزول می‌تواند نشانه استرس مزمن، بیماری کوشینگ یا مشکلات غدد فوق کلیوی باشد. علائم آن شامل افزایش وزن، به‌ویژه در ناحیه شکم، بی‌خوابی، اضطراب و فشار خون بالا است.

چگونه بفهمیم کورتیزول ما زیاد است؟

برای بررسی سطح کورتیزول، آزمایش خون، ادرار یا بزاق انجام می‌شود. پزشک متخصص غدد براساس علائم شما، بهترین روش آزمایش را تعیین می‌کند.

برای کاهش کورتیزول چه بخوریم؟

مصرف غذاهای غنی از امگا 3 مثل ماهی سالمون، مغزهایی مثل گردو و بادام، سبزیجات برگ‌سبز و نوشیدن دمنوش‌های آرامش‌بخش مانند بابونه و چای سبز می‌تواند به کاهش کورتیزول کمک کند.

آیا کورتیزول باعث چاقی می‌شود؟

بله، یکی از تاثیرات کورتیزول، افزایش تجمع چربی در ناحیه شکم است. سطح بالای این هورمون با مقاومت به انسولین و چاقی شکمی مرتبط است.

کورتیزول چه تاثیری بر خواب دارد؟

کورتیزول اگر شب‌ها بالا باشد، باعث بی‌خوابی می‌شود. سطح طبیعی کورتیزول باید شب‌ها کاهش یابد تا بدن برای خواب عمیق آماده شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر علائمی مثل افزایش وزن بدون دلیل، خستگی شدید، نوسانات خلقی یا اختلالات خواب دارید، بهتر است برای بررسی سطح کورتیزول به پزشک مراجعه کنید.

آیا نوشیدن قهوه روی کورتیزول صبحگاهی تاثیر دارد؟

بله. سطح کورتیزول صبحگاهی به‌طور طبیعی بالاست و مصرف قهوه بلافاصله بعد از بیدار شدن ممکن است تاثیر کمتری داشته باشد. همچنین نوشیدن قهوه در این زمان می‌تواند باعث شود بدن به مرور نسبت به کافئین مقاوم شود.

بهترین زمان نوشیدن قهوه برای جلوگیری از اختلال کورتیزول چه موقع است؟

بهترین زمان برای نوشیدن قهوه، حدود 1 تا 2 ساعت بعد از بیدار شدن است، زمانی که سطح کورتیزول کمی کاهش پیدا می‌کند. این کار باعث می‌شود اثر انرژی‌بخشی قهوه بیشتر حس شود و اختلالی در ترشح طبیعی کورتیزول بدن ایجاد نشود.

ورزش صبحگاهی چه تاثیری بر کورتیزول دارد؟

ورزش صبحگاهی باعث افزایش سطح کورتیزول می‌شود. این افزایش در افراد سالم طبیعی است و انرژی بیشتری برای تمرین فراهم می‌کند، اما در افرادی که سطح کورتیزولشان به طور مزمن بالاست، ممکن است منجر به خستگی و کاهش ریکاوری شود.

آیا روزه گرفتن باعث افزایش کورتیزول می‌شود؟

بله. روزه‌داری به‌ویژه در ساعات طولانی باعث افزایش کورتیزول می‌شود تا بدن قند خون را حفظ کند. در افراد سالم این افزایش مشکلی ایجاد نمی‌کند اما کسانی که مشکلات هورمونی دارند باید با پزشک مشورت کنند.

بیشتر بخوانید: علائم بالا بودن سطح کورتیزول در بدن چیست؟